Culturele complexiteit

In 2008 heb ik een ‘reflectie’-groep opgezet met betrekking tot het onderwerp van complexe culturele identiteit, waarbij mensen uit sterk uiteenlopende beroepen werden samengebracht – therapeuten, advocaten, kunstenaars – die allemaal, zowel in hun werk als op een persoonlijk niveau, te maken hebben met culturele complexiteit. We brachten enkele vroege sessies door, waarbij we onze eigen levensgeschiedenissen in relatie tot culturele complexiteit verkenden, en gingen verder met het verkennen van dit onderwerp door middel van intensieve betrokkenheid bij een reeks van geschreven en gefilmde werken, sommige gemaakt door onze eigen leden of gasten die wij hadden uitgenodigd.

Zo keken we naar de luxmagazine.nl-serie Grote Denkers over globalisering. Hierin wordt het samenspel van lokale of religieus gedreven geloofssystemen met ideeën of overtuigingen die lokale contexten zouden kunnen overstijgen onderzocht, in relatie tot de vraag: zijn er universele waarden die het mogelijk zouden kunnen maken ons allen samen te brengen in een wereld met zoveel conflicten?

Ik geef hier een overzicht van enkele van onze beginideeën en principes, zoals onze centrale stelling dat het omarmen van complexe culturele identiteit een teken is van een gezonde samenleving als deze complexiteit kan worden getolereerd.

Wat is complexe culturele identiteit?

We hadden enige moeite met de complexiteiten om culturele complexiteit (!) te definiëren – uiteraard speelt het een rol als er kinderen zijn uit gemengde huwelijken die de culturen van beide ouders met zich meedragen, of wanneer mensen immigreren en ze kinderen hebben die opgroeien in het nieuwe land maar tussen de nieuwe en de oude cultuur leven.

Maar ook zijn er interne etnische minderheden binnen in een land – zoals de Arabische Israëli’s. Hoewel deze complexe identiteiten vaak over het hoofd worden gezien in landen als Nederland (denk aan Friezen), bestaat de bevolking in veel landen uit een zeer gevarieerde mengeling, in meer of mindere mate verenigd door een gevoel van nationale identiteit en een lingua franca. Als voorbeelden hiervan zouden Iran, Spanje of de VS kunnen worden genoemd.

Hoe meer we ons erin verdiepten, hoe meer we ons realiseerden dat zo ongeveer iedereen cultureel complex is, en dat ‘identiteit’ het meer bepalende element is, dat is: de mate waarin dit gevoel van complexiteit bewust of bepalend is of ervaren wordt als iets wat een belangrijke invloed op je leven heeft.

Complexe culturele identiteit is niet nieuw

Het lijkt misschien alsof dit een nieuw probleem als gevolg van de toenemende globalisering is. En toch, al gedurende duizenden jaren zijn mensen gemigreerd, zijn ze een gemengd huwelijk aangegaan en hebben ze dezelfde gebieden bezet, en samenlevingen hebben manieren moeten vinden om hiermee om te gaan. Historisch gezien deed Nederland dit via het systeem van verzuiling, dat goed werkt als er sprake is van een homogeen verschil en de verschillende partijen zich niet met elkaar vermengen of zich niet met elkaar willen vermengen. Maar door het ineenstorten van de sociale barrières die er in Nederland voor zorgden dat mensen zich niet met elkaar vermengden enerzijds en de toenemende diversiteit van de samenleving anderzijds heeft dit systeem niet gewerkt – omdat het niet gebaseerd was op het omarmen van verschil, maar op het beheersbaar houden van verschil en het in bedwang houden van interreligieus of interetnisch geweld.

Een ander land dat te maken heeft gehad met complexe culturele identiteit is de VS. In het smeltkroesidee komen alle mensen het land binnen en stoppen hun ‘smaken’ in de nationale ‘pot’. Echter, realistischer wat er in de VS is gebeurd, is dat het vermogen van mensen om meer dan één culturele identiteit te hebben werd gecultiveerd: het is niet paradoxaal of onmogelijk om een Chinees-Amerikaanse latino te zijn, of een Italiaanse Amerikaan, of Joods-Amerikaan etc.

Waarom is het de moeite waard om complexe culturele identiteit te ‘omarmen’?

Ten eerste is het een symbool van een gezonde samenleving. Er zijn veel voorbeelden van samenlevingen die geprobeerd hebben om deze identiteiten te onderdrukken en dit veroorzaakt problemen voor vele jaren die nog gaan komen (Turkije, Irak, Spanje enz.). Ten tweede, mensen die deze identiteiten (mits goed ondersteund) dragen, zijn in staat om allerlei waardevolle sociale vaardigheden te ontwikkelen, zoals tweetaligheid, waarvan is ontdekt dat deze het conceptuele denken verbetert (zie bijvoorbeeld de New York Times Sunday Review van 18-03-2012, link hieronder).

Of aanpassingsvermogen aan verschillende situaties, of empathie voor de ‘ander’, dat wil zeggen: mensen die anders dan jij lijken te zijn. Een gevoel van complexiteit wanneer je wordt geconfronteerd met gepolariseerde conflicten maakt het mogelijk, zo niet dwingt je na te denken over twee kanten van het probleem en deze te begrijpen.

LINKS

Bilingualism is good! http://www.nytimes.com/2012/03/18/opinion/sunday/the-benefits-of-bilingualism.html?src=ISMR_AP_LO_MST_FB